DE REDACTIE LOEIT: UIER 7

de sociale dimensie van COVID19

Dialoog tussen Thibault De Smet & Lamia Kocaman

Het hoeft geen betoog dat deze komende weken de kwantiteit aan sociaal contact drastisch verminderd is. De belevenis van ‘sociaal zijn’ is helemaal veranderd.

T: Hebben we als mensen een bepaalde hoeveelheid ’samenzijn’ nodig? Die hoeveelheid, die zowel kan ingevuld worden door virtueel, fysiek of mentaal samenzijn, zou dan afhankelijk zijn van enerzijds de kwantiteit van de contacten en anderzijds de kwaliteit en intensiteit ervan. We hebben in deze corona-tijden dus een probleem als we die bepaalde hoeveelheid samenzijn willen bereiken - waarbij de enige optie eruit bestaat de intensiteit te verhogen, en dus ofwel intensere, nieuwe dingen te doen (vb. applaudisseren met de hele buurt (amai, we zien de buren eens!), met heel Europa You’ll Never Walk Alone zingen, …), ofwel om het contact intenser te beleven en dus meer waarde te hechten aan een contact dat we reeds kennen - gezelschapsspelletjes zijn plots wél weer tof en stiekem genieten we misschien wél van iemands ambetante karaktertrek.

L: Er is een stijging van een bepaald gemeenschapsgevoel dankzij deze crisis, die er voorheen niet was in België (mede dankzij het gebrek aan nationalisme en collectief geheugen). Het sociaal zijn vindt niet langer plaats in de klassieke publieke ruimte maar op het internet. Waarvoor dienen onze lege, publieke ruimtes dan nog eigenlijk? Voorheen waren ze al een polariserend onderwerp. Nu komen ze nog meer in het gedrang omdat ze in onbruik zijn. Wanneer we weer buiten mogen, zullen we de stad dan hertekenen met een streepje verf en verkeerskegels om zo wél sociaal te zijn op anderhalve meter afstand? “De gezonde stad” probeert men nu letterlijk op te vatten. Zelfs na de crisis zal de functie van de publieke ruimtes zoals we ze nu kennen en de manier waarop we ze zullen hertekenen kritisch bekeken moeten worden.

L: Het valt op dat de meeste mensen hun toevlucht vinden in de virtuele ruimte, als publieke ruimte, om het verlangen aan sociaal contact te vervullen. Voor even doen we alsof we in dezelfde ruimte zijn. Wanneer het scherm stilvalt, bevinden we ons echter alleen in onze kamer. Dit brengt een bepaald verdriet met zich mee. De switch van online naar offline, van virtueel naar interieur gebeurt nog niet zo soepel. Zouden we specifieke ruimtes moeten ontwerpen om naar de virtuele ruimte te kunnen gaan? Een cocon die ons veilig houdt. Of misschien moeten we juist de virtuele ruimte herontwerpen. Sunnieday is een letterlijke invulling van het laatste. Het neigt echter naar een virtual reality die dan weer andere gevaren met zich meebrengt. Het ontbreekt ook aan gedragscodes online. Enerzijds omdat er geen sociale controle is, niemand is getuige van wat ik zeg en anderzijds omdat een etiquette invoeren al direct op juridisch niveau zou moeten gebeuren.

T: Ik maak me misschien minder zorgen om het statuut van de publieke ruimte, net omdat ze nadrukkelijk in vraag gesteld kan en zal worden. Er komt wel een oplossing voor, dat debat zal gehouden worden. Er zal misschien een kentering komen, en zo dendert de trein maar verder. Zoals je terecht opmerkt, vluchten we dan wel allemaal richting virtuele ruimte, toch zitten we nog altijd in een echte ruimte, het achterblijven aan de rand van het virtuele netwerk zoals BV dat zo mooi zegt. Maar toch: we hebben als mensheid weer iets gevonden om ons nuttig te kunnen maken. De virtuele ruimte is geschapen, een nieuwe kring is gestart, mensen duiken erin, bekritiseren het, negeren het bewust, zijn eraan verslaafd - waarbij men dan catchy in de media kan verkondigen dat we als mens fundamenteel veranderd zijn, hetgeen ik eerder toeschrijf aan een groot opportunisme, een dadendrang en een miskenning van de miljoenen jaren die we hier al rondlopen, dan aan een genuanceerd en goed geïnformeerd standpunt. We kunnen onszelf en onze generatie weer speciaal noemen - we moeten de wereld redden en we leven zogezegd niet langer in de realiteit. Phanta rei, alles stroomt, de publieke ruimte verandert misschien van gelaat, maar ze zal altijd blijven bestaan: we kunnen niet zonder.

L: Ja, maar in welke vorm precies? Volgens mij moeten we wel steden anders ontwerpen vanuit deze crisis. Dit is namelijk een ideale opportuniteit. Er is een ambigue beleving van de publieke ruimte. Enerzijds wordt in de steden, waar niet ieder zijn eigen tuintje heeft, de nood eraan nu nog meer duidelijk. Anderzijds lopen ze leeg en vindt men een toevlucht in de virtuele ruimte. De stad voldoet niet aan de behoeftes van zijn inwoners. De toegang tot bepaalde open ruimtes zoals bijvoorbeeld collectieve moestuinen toont ook het geprivilegieerd karakter van deze plekken. Dit zijn geen nieuwe pijnpunten maar de vraag “wie heeft recht op de stad?” klinkt nu nog luider. Omdat sinds lange tijd het huis opnieuw centraal is. Het belang van een kwaliteitsvolle woning beleeft iedereen momenteel. Voor de meesten buiten de stad is “blijf in uw kot” makkelijker gezegd.

T: Ik heb nog een vraag. Wat als we de virtuele ruimte, met zowel haar publieke als haar private luik, nu eens denken als een integraal deel van de tastbare, reële ruimte, die eveneens privaat en publiek kan zijn? Ze is er nu toch. Misschien kan ze dan dienen als plek waar we enkele problematische aspecten van de huidige private en publieke ruimte kunnen naartoe schuiven? We kunnen immers vijandig tegenover haar - de virtuele ruimte - staan en vrezen dat ze enkele aspecten zal stelen van de reële ruimte, of: we kunnen ook accepteren dat dit reeds gebeurd is, maar dit inzetten ten voordele van de reële ruimte, die ontlast kan worden.

L: Dit opent een interessante discussie! Volgens mij moeten we die virtuele ruimte met dezelfde nodige aandacht, die we de publieke ruimte al geven, ontwerpen. Software-ontwikkelaars en CEO’s hun taak is niet om een plek voor samenkomst te maken. Dat doen architecten! Wederom komt er een betekenis bij de architectuur. Inderdaad: “Alles ist Architektur.” Een ongelofelijk uitdaging opent zich bij dit vraagstuk: ontwerp een ruimte die je niet kan zien, voorstellen of ergens plaatsen. Toch geloof ik dat het een fantastisch spel kan worden. Gelijkenissen met een gebouw worden ook snel getrokken. De layout is de gevel. Een wachtwoord geven, is door een deur gaan. Ramen kunnen geplaatst worden door getuigen zonder deelnemer te zijn. Een dag- en nachtindeling is ook perfect mogelijk. Het allerbelangrijkste in dit ontwerp zullen waarschijnlijk de condities zijn die je creëert.

////pagina uit Architektur ist alles, Hans Hollein, 1968

T: Wat zou het equivalent dan zijn van ‘met een warme tas chocomelk in de hand, in het raamportaal naar buiten kijken terwijl het sneeuwt’?